Leiderschap bij polarisatie:

Polarisatie en leiderschap: het belang van leiderschapsontwikkeling

Polarisatie is een groeiend probleem in onze maatschappij en dus ook in organisaties. Organisaties zijn een afspiegeling van de maatschappij. Als leider zie je misschien hoe tegenstellingen escaleren: (directie)teams raken verdeeld, discussies verharden en samenwerking stagneert. Polarisatie lijkt dan een onoplosbaar conflict, maar het biedt ook kansen om te bouwen aan een inclusieve cultuur en diepgaande verbinding.

Effectief leiderschap vraagt om inzicht in de dynamiek achter polarisatie, en om moed om de spanning te omarmen. Door grenzen te stellen, spanning constructief te benutten en een veilige basis te bieden voor open dialoog, kun je als toezichthouder, bestuurder of manager verschillen overbruggen en een fundament leggen voor duurzame samenwerking.

Inzichten in systemische dynamieken bieden waardevolle handvatten om polarisatie te doorbreken en een gezonde balans te creëren binnen teams, organisaties en samenwerkingen.

Het is dus belangrijk om te begrijpen dat polarisatie niet zomaar verdwijnt door bemiddeling en compromissen. Het is een symptoom van een diepere systemische verstoringen.

Leiderschap bij Polarisatie: meer dan alleen tegenstellingen

Polarisatie ontstaat wanneer verschillen tussen mensen niet langer als waardevol worden gezien, maar als bedreigend. Het is een reactie op onderliggende spanningen, zoals gevoelens van onveiligheid, grenzeloosheid of het gevoel niet gehoord te worden. Dit uit zich vaak in ‘wij versus zij’-denken, waarin nuances verdwijnen en standpunten verharden.

Als leider is het belangrijk om polarisatie te zien als een symptoom, niet als de oorzaak. Onderliggende patronen, zoals onduidelijke grenzen, emotionele onveiligheid of onverwerkte spanningen, spelen vaak een sleutelrol. Het is dus belangrijk om te begrijpen dat polarisatie niet zomaar verdwijnt door bemiddeling om compromissen. Het is een symptoom van een diepere systemische verstoringen.

Grenzen en een veilige basis: het fundament voor verbinding

Grenzen zijn essentieel om polarisatie tegen te gaan. Grenzen bieden structuur, duidelijkheid en rust, waardoor mensen zich veiliger voelen. Dit geldt niet alleen voor praktische afspraken, maar ook voor de emotionele ruimte die je creëert.

Als leider kun je een omgeving scheppen waarin teamleden zich veilig genoeg voelen om hun mening te uiten, zonder angst voor oordeel of uitsluiting of juist het bagatelliseren van een bepaalde situatie. Wanneer mensen zich gezien en gehoord voelen, daalt de spanning en ontstaat ruimte voor echte dialoog.

Hoe creëer je een veilige omgeving?

• Luister actief naar alle perspectieven. Geef mensen niet alleen de ruimte om te spreken, maar zorg dat ze zich écht gehoord voelen. Stel vragen om verdieping te stimuleren.
• Wees duidelijk over kaders en verantwoordelijkheden. Dit voorkomt onzekerheid en biedt een stevige basis waarop teams kunnen bouwen.
• Ga vóór in kwetsbaarheid en moed. Door als leider open te zijn over je eigen twijfels of spanningen, nodig je anderen uit hetzelfde te doen.

Spanning als bron van groei

Veel leiders proberen spanningen binnen teams te vermijden of glad te strijken, uit angst dat deze tot conflicten leiden. Of walsen er overheen door nog meer daadkracht en resultaatgerichtheid te tonen. Maar polarisatie ontstaat juist wanneer spanningen te lang worden onderdrukt. Het erkennen en benutten van spanning is een krachtig middel om verbinding te creëren.

Effectieve leiders zien spanning niet als iets negatiefs, maar als een bron van creativiteit en groei. Door de spanning tussen standpunten te onderzoeken, ontstaan vaak nieuwe inzichten die voorheen onzichtbaar waren.

Praktische aanpak: benut de onderhuidse spanning

Gebruik hierbij de inzichten vanuit Deep Democracy.

1. Breng alle stemmen in kaart. Vraag actief naar de mening van minderheidsstandpunten en geef deze net zoveel ruimte als dominante stemmen. Dit voorkomt dat medewerkers zich niet gehoord voelen.
2. Onderzoek overeenkomsten én verschillen. Vraag teams wat ze kunnen leren van elkaar in plaats van alleen te focussen op wie gelijk heeft.
3. Zoek naar het gedeelde belang. Achter elk standpunt ligt een behoefte, een waarde, die gedeeld wordt door de groep, zoals veiligheid, erkenning of resultaat. Focus op die gezamenlijke behoefte.

Het benutten van polariteiten: van tegenstellingen naar balans

Een belangrijke bron van polarisatie is de neiging om te denken in termen van ‘of/of’ in plaats van ‘en/en’. Teams en organisaties raken verdeeld doordat ze kiezen voor één kant van een polariteit, zoals autonomie versus samenwerking, of controle versus vertrouwen.

Effectief leiderschap vraagt om het zoeken naar balans tussen polariteiten. Dit betekent dat je de waarde van beide kanten erkent en onderzoekt hoe ze elkaar kunnen versterken in plaats van tegenwerken.

Voorbeeld: Controle versus vertrouwen

• In een organisatie waar controle centraal staat, voelen medewerkers zich vaak beperkt en minder gemotiveerd.
• In een organisatie waar vertrouwen centraal staat zonder kaders, ontstaat chaos en onduidelijkheid.
• Een leider die deze polariteit herkent, zoekt naar een balans: vertrouwen geven binnen heldere kaders, zodat mensen vrijheid ervaren én weten wat er van hen verwacht wordt.

Écht luisteren

Leiderschap in tijden van polarisatie vraagt om luisteren. Dit betekent niet alleen horen wat wordt gezegd, of horen om daarna te reageren, maar luisteren om werkelijk te willen begrijpen. Het onderliggende verhaal herkennen: wat drijft iemand? Welke angsten of behoeften spelen er? Dit vraagt om aanwezigheid en het vermogen om zonder oordeel te blijven.

Hoe kun je oprecht luisteren?

• Vertraag het gesprek. Stel open vragen en neem de tijd om echt te begrijpen wat de ander bedoelt.
• Let op wat niet wordt gezegd. Emoties, stiltes en lichaamstaal vertellen vaak meer dan woorden.
• Erken emoties. Geef mensen de ruimte om te voelen wat ze voelen, zonder dit direct te willen oplossen.

Door oprecht te luisteren om de ander te willen begrijpen, voelen mensen zich gezien en gehoord. Dit vermindert polarisatie en opent de deur naar verbinding en samenwerking.

Van polarisatie naar verbinding: de rol van leiderschap

Polarisatie is geen probleem dat simpelweg opgelost kan worden, maar een uitnodiging om dieper te kijken naar de dynamieken in je organisatie de omgeving waarin de organisatie zich begeeft. Het vraagt moed om je eigen kwetsbaarheid toe te laten en om te reflecteren op de impact van je eigen gedrag en het vraagt om daadkracht in het stellen van o.a. grenzen, juist om het creëren van de noodzakelijke veiligheid en om het vermogen om emoties en spanning te verduren, te omarmen. Als bestuurder, toezichthouder of manager heb je een sleutelrol in het doorbreken van polarisatie. 

Samenvattend:

1. Stel heldere grenzen. Grenzen bieden veiligheid en structuur en voorkomen escalatie van conflicten.
2. Creëer een veilige basis. Zorg dat mensen zich gehoord en erkend voelen, zodat ze openstaan voor dialoog.
3. Omarm spanning. Spanningen zijn geen bedreiging, maar een bron van groei en innovatie.
4. Zoek balans tussen polariteiten. Beide kanten van een tegenstelling hebben waarde en versterken elkaar.
5. Luister om te begrijpen. Versta de onderliggende verhalen en behoeften achter woorden en gedragingen.

Met deze aanpak kun je als leider niet alleen polarisatie doorbreken, maar ook een cultuur creëren waarin verschillen een kracht worden in plaats van een obstakel.

Wil je leren hoe je als leider spanning kunt omarmen, verduren en verbinding kunt herstellen in een verdeelde organisatie? Neem contact op en ontdek hoe systemisch kijken en bewust leiderschap jouw organisatie verder kunnen helpen.